Заминаҳои ҳуқуқи барои пешгирии савдои одамон

       Кишварҳо бояд воситаи ҳуқуқӣ дошта бошанд, то ки бо савдогарони одамон ва бо онњое, ки њамроњашон ҳамдастӣ мекунанд ё барои хизматрасонињои онњо мусоидат менамоянд пешгирї ва мубориза баранд. Принсипњои тавсияшуда ва муќаррароти ассосї дар масъалаи њуќуќњои инсон ва савдои одамон, ки аз љониби Раёсати комисари олии СММ оид ба њуќуќи инсон тањия гардидааст, аз кишварњо даъват ба амал меоварад, ки барои содир намудани љиноятњои вобаста ба савдои одамон љавобгарии љиноятї ва љазои таъсирбахш муќаррар карда  шавад. Дар Принсипњои тавсияшуда ва муќаррароти асосї масъалањои марбут ба маќоми њуќуќии ќурбониён ва њифзи шоњидон мавриди баррасї ќарор дода мешаванд.

     Бисёре аз кишварњо ќонунњои махсус оид ба мубориза бо савдои одамонро  надоранд. Илова  бар ин,  имконияти  ќонунгузорї ва њифзи њуќуќ аксаран нисбати он бахшњои бозори мењнат, ки дар он асосан кўдакон- ќурбониёни савдои одамон меафтанд (масалан, бахши мењнати хонаводагї) бо амалњои суст ва бељуръати фарќ мекунанд. Зеро нозирони мењнат ва кормандони маќомоти њифзи њуќуќнаметавонанд ба «њуљрае», ки дар он коргарони хонаводагї (одатан ин хонањои хусусианд) ќарор доранд, бемонеа дароянд, чунин коргарон аз он њифзе, ки ба онњо бояд ќонун пешбинї намояд, мањрум карда мешаванд.

    Протоколи Палермо даъват мекунад, ки амалњои коррупсионии шахсони мансабдори давлатї ва дигарон, ки ба савдои одамон роњ медињанд, ѓайриќонунї дониста шавад. Ин њама нисбати шахсоне, к ибо њар роњ ба савдои одамон мусоидат менамоянд, дахл дорад.

     Пешравии муњољирати бехатар ва ќонунии љавонони синну соли ќобили мењнат бо маќсади кор таъминкунїниз яке аз масъалањои муњим арзёбї  мегардад.

     Дар солњои охир, фањмиши он, ки яке аз усулњои муњими пешгирии савдои кўдакон (калонсолон њам) ин муњљирати бехатару ќонунии шахсоне, ки ба синну соли расмии ќобили мењнат расидаанд, то ки онњо кори муносибро пайдо кунанд ё омодагии касбї гиранд, агар он дар љои аслии онњо ѓайриимкон аст, афзун гардида истодааст.

     Муњољирати бехатарї, ќонунї ба монанди кушодани сарњад нест. Агар ба таври одї сарњадњо кушода шуда, ба одамон имконияти озодона гузаштан дода шавад, ин албатта ба муњољирати танзимнашаванда ва бемуњофизатї аз истисмор оварда мерасонад, чунки одамон бе ягон дастгирї аз љое ба љое мегузаранд. Халли он муњољирати танзимшуда мебошад, яъне муќаррар намудани тартиби муњољирати бехатари љавонони синну соли ќобили мењнат ва калонсолон дар асоси њамкорињои байналмилалї ё байниминтаќавии њукуматњо ва андешидани чорањои зарурї, то ки ба муњољирон роњи рост ба шуѓл ва суњбату устуворї кушода шавад. Хамчунин, дониши хуби хусусияти бозори мењнат дар кишварњои аслї таъиншуда ва баќайдгирии муносиби онњо дар наќшањои батанзимдарории муњољиратро пешбинї менасояд. Њамаи ин ба муњољирон имкон медињад,  то ки аз љое ба љои дигар гузаштан ба таври назоратї ва бо истифода аз механизмњои муњофизатї таъмин карда шавад, ки дар он љо норасоии кадрњо мутахассис (ё ќувваи кори ѓайримутахассис) њис карда мешавад.

     Зарур аст, ки сиёсати таъсирбахш ва одилона дар самти муњољират ба чорањои иттилоотонии одамон роњандозї карда шавад. Бисёр муњим аст онњое, к ибо маќсади кор таъминкунї (ё бо сабабњои дигар) мехоњанд ба муњољирати мењнатї раванд, донанд, ки чї тавр метавонанд ин корро бехатар анљом дод. Барои ин бояд фањмид, ки одамоне, ки мехоњанд ба муњољират раванд, кї њастанд? Хизматрасонињои дар соњаи муњољират пешнињодшаванда бояд ба намояндагони гурўњњои маќсаднок дастрас ва ба талаботи онњо љавобгў бошанд.

     Унсури муњим дар пешгирии савдои одамон баќайдгирї, иљозатномадињї ва мониторинги фаъолияти маќомоти шуѓли ањолї, маќомоти саёњї, бюрои муваќќатии захирањои мењнатї ва дигар муассисањо вобаста ба љалби кормандене, ки асоси ташкил ва таъмини муњољирати мењнат (њам дохилї ва байналмилалї) мебошад, ба њисоб мераванд. Баќайдгирї, иљозатномадињї ва мониторинг бояд муќаррароти мушаххас марбут ба љалбкунї ва њаракати шахсони то сини 18-соларо дар бар гирад. Бо њамин тариќ ба як ќатор масъалањо, аз љумла, барои тафтиш намудани синну соликўдак (агар ў ба сини њадди аќал расида бошад, барои кор дар ин кишвар, ки мехоњад кор кунад, оё оила дастгирї мекунад, ки кўдак кўшиши ба кор даромаданро дорад, зарур аст; оё дар рафтори кўдаке, ки сафар мекунад, аломати маљбуркунї вуљуд дорад) маълум аст. Баќайдгирї ва иљозатномадињї бояд тавассути назорати риояи ќонунњо ва муќаррарот ва истифодаи тањримњо барои риоя накардани пурра карда шавад. Чунин танзим асосан дар бахшщњое, ки барои сўйистифода кушодаанд ва аксаран назорат карда намешаванд, махсусан зарур аст (барои мисол, бахши мењнати дохилї).

      Баъди ба анљом расидани курси чкуми омўзишї руёхати мушкилот ва тавсияњо оид ба бартараф намудани онњо тартиб дода шуда буд. Рўйхати мазкур, мувофиќи ду кишвари мушаххасе тартиб дода шуда буд, ки намояндагони онњо дар ин омўзиш иштирок намуданд. Он имкон медињад дар бисёр њолатњо кори агентињои бо кор таъминкунї фањмида шавад ва онро ба назар гирифтан лозим аст, ки ба муњољирати бехатар мусоидат намуда, бо ин роњ, хавфи табдил ёфтани муњољирони эњтимолї ва аъзои оилањои онњо бо ќурбониёни савдои одамон кам карда шавад.

Назорати сатњи мањаллї

    Барои назорат аз болои савдогарони кўдакон ва миёнаравони онњо аксаран сокинони мањаллї љалб карда мешаванд, чунки онњо аз њама бењтар медонанд, ки дар љамоати онњо кї ва бо чї кор машѓул аст. Ташкилоти байналмилалии мењнат (ТБМ) дар самти таъсис, омодасозї ва дастгирии гурўњњои «дидбонии љамоатї» таљрибаи ѓанї андўхтааст, ки дар бораи фаъолияти савдогарони одамон  ва одамљалбсозон иттилоъ медињад (ва онњо низ метавонанд дар бораи таѓйироти сатњи осебпазирии намояндагони љомеаи онњо ва дар бораи кўдакон ва оилањои дар гурўњи хавф ќарордошта маълумот пешнињод намоянд). Дар чунин гурўњњои нозирони мањаллї (баъзан онњо њамчунин «кумитањои њушёрї» низ номида мешаванд) бояд системаи интиќоли маълумоти боэътимоду махфї, ки ќабули чорањои љавобии фавриро таъмин мекунад ва дучори хавфи ќасосгирї намегардонад, таъсис дода шавад.

    Назоратбарии ба ин монанд дар сатњи мањаллиро метавон дар дигар «љамоатњо», ё «иттињодњо» ташкил намуда, масалан дар минтаќањои дорои нуќтањои наќлиётаз ќабили автовакзалњо, ки дар он љо барои назоратбарї аз болои одамони сафаркунанда ва хусусияти њаракати онњо «иттињоди» фўрушандагони хўрокворї ва нўшокї рост меоянд. Чунин «иттилоъдињандагон» аксаран љузъи муњим дар фаъолияти маќомоти њифзи њуќуќ мебошанд, вале онњоро, албатта, њељваќт дучори хавф сохт. Дар ин љо низ воситањо боэътимоди махфии интиќоли маълумот заруран ва аз болои хабари маълумоти дахлдор бояд амали љавобии фаврї бошад, вагарна ин маълумотњо бефоида мегарданд.

Раљаббек ИЛЁСОВ

Газетаи  Ќонун ва љомеа

23.08.2018